Unikatowy zbiór dzieł polskiego astronoma Jana Heweliusza przechowywany w PAN Bibliotece Gdańskiej trafił na Polską Listę Krajową Programu UNESCO „Pamięć Świata”. 10 czerwca odbyło się uroczyste wręczenie certyfikatów w Pałacu Belwederskim. W tym roku obchodzimy 410. urodziny Heweliusza, a Biblioteka Gdańska świętuje 425 lat swojego istnienia.
Na Polską Listę Krajową Programu UNESCO „Pamięć Świata” zostało wpisanych pięć dzieł Jana Heweliusza, wśród nich egzemplarze z dedykacją autora i ryciny kolorowane przez samego naukowca. PAN Biblioteka Gdańska jako jedyna na świecie ma komplet drukowanych dzieł gdańskiego astronoma.
„Hevelianami” nazywa się kolekcję 19 dzieł autorstwa Heweliusza wydanych w latach 1674–1690 w Gdańsku, a także liczne druki zawierające sprawozdania z obserwacji nieba. Niektóre z nich („Selenographia” i „Machina coelestis”) do biblioteki przekazał sam Heweliusz, o czym świadczą jego odręczne dedykacje, a inne trafiły m.in. w formie donacji gdańskich uczonych. Uzupełnieniem kolekcji jest portret astronoma namalowany w 1677 roku przez Daniela Schultza, jednego z najwybitniejszych artystów Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Co ciekawe, sam Heweliusz w pracy posiłkował się księgami ze zbiorów Biblioteki Gdańskiej.
Jan Heweliusz (1611-1687) był jednym z najwybitniejszych naukowców XVII wieku. Został pierwszym w historii zagranicznym członkiem brytyjskiej akademii nauk Royal Society. Pasjonowała go przede wszystkim astronomia, ale na potrzeby obserwacji konstruował również instrumenty badawcze i zegary, szlifował szkła do teleskopów, wynalazł śrubę mikrometryczną. Własnoręcznie wykonywał rysunki zaobserwowanych przez siebie ciał niebieskich, a później w postaci rycin umieszczał w swoich dziełach, które wydawał we własnej drukarni.
W pracy wspierała astronoma Elżbieta Koopman-Heweliusz, druga żona, córka bogatego gdańskiego kupca z Holandii, z solidnym wykształceniem i szerokimi zainteresowaniami naukowymi. Sporządziła edycję dzieła „Prodromus astronomiae” („Zwiastun astronomii”), katalogu niemal dwóch tysięcy gwiazd stałych i ich pozycji, a po śmierci męża dokończyła pracę nad publikacją, wprowadzając liczne korekty i doprowadzając do druku.
Na Polskiej Liście Krajowej Programu UNESCO „Pamięć Świata” znajdują się m.in. Konstytucja 3 maja 1791, najstarsza kronika polska Galla Anonima z XII w. i autograf „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza i dokumenty związane z budową portu w Gdyni (1921–1927). Jest tam także jeden obiekt ze zbiorów PAN Biblioteki Gdańskiej – rękopis „Missale secundum notulam dominorum Teutonicorum”, średniowieczny mszał z kolekcji Biblioteki Mariackiej przy kościele Najświętszej Marii Panny w Gdańsku, wpisany na listę 4 listopada 2016 roku.
